Niewielka, ale bogata w dzieje

Co łączy bullę papieża Celestyna, protestantów i Armię Czerwoną? Jedno z naszych osiedli. To miejsce może się pochwalić nie tylko barwną i długą historią, ale także rycerskim herbem i siostrami zakonnymi de Notre Dame. Mowa o Widawie

Widawa jest jedną z najstarszych osad wchodzących w skład Wrocławia. Uznawana była swego czasu za administracyjną stolicę gminy wiejskiej, w której skład wchodziły Lipa Piotrowska, Polanowice, Rędzin i Świniary. Współcześnie traktuje się ją wraz Praczami Widawskimi jako jedno osiedle. To ciekawe miejsce, przez które mimo peryferyjnego położenia, przewinęła się wielka historia.

W rękopisach
Pierwsze wzmianki na temat Widawy pochodzą już z XII wieku – wymieniona zostaje w bulli papieża Celestyna z 8 kwietnia 1193 roku. W czasach średniowiecznych nazwa Widav, Vidava czy Widawa pojawiała się w kościelnych i państwowych dokumentach jeszcze kilkakrotnie: w 1201 roku w dokumencie wydanym przez kancelarię papieża Innocentego III w Segni, w 1202 roku w piśmie księcia wrocławskiego Henryka I i w 1266 roku w dokumencie podpisanym przez księcia śląskiego Henryka III Białego. Już wtedy pod tymi nazwami kryła się osada powstała z dwóch wsi: Widawy rozciągniętej wzdłuż traktu na Trzebnicę oraz Pracz nad Widawą, które były dawnym majątkiem ziemskim Protsch. W 1344 roku rycerz Henryk Cal, który był właścicielem wsi, postanowił ufundować kościół parafialny. Budowa trwała cztery lata, a dzięki zaangażowaniu rycerza wieś otrzymała jego herb, który obecnie jest herbem osiedla. W XIV wieku Widawa miała kościół, młyn i karczmę oraz 20 łanów pola.

Ruchy reformacyjne
Między XVI a XVIII wiekiem wieś stała się jednym z ognisk reformacji. W połowie XVI wieku ówczesny właściciel majątku zarządził, aby w kościele odbywały się nabożeństwa luterańskie, niedługo potem poświęcona została pierwsza innowiercza świątynia w Psarach, której fundatorką była hrabina von Dyhern. Wyznanie protestanckie deklarowało wówczas 98% ludności. Niektóre źródła historyczne podają, że zmiana wyznania mieszkańców Widawy nie była kwestią wyboru, ale koniecznością. Miała się odbyć w oparciu o prawo culus regio elus religio (łac. ‘czyja władza tego religia’), które nakazywało poddanym przyjąć wiarę swojego pana. Po wojnie trzydziestoletniej kościół w Psarach przekazano katolikom, ale stopniowo popadał on w ruinę z powodu braku wiernych i środków finansowych.

U sióstr zakonnych

Restauracja Kleinbahn, źródło: dolny-slask.org.pl

Na początku XX wieku przez Widawę biegła linia Wąskotorowej Kolejki Wrocławsko-Trzebnicko-Prusickiej. Można było ze wsi dojechać nią do Żmigrodu i Milicza, a nawet do ówczesnego majątku ziemskiego w Szymanowie. W tym samym czasie we wsi osiedliły się siostry z katolickich zakonów żeńskich – boromeuszki z Kongregacji Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza oraz siostry szkolne de Notre Dame. Przełożone obu zakonów, siostra Longina Nowak oraz siostra Maria Anuncjata Opic, wykupiły pozostałości po gospodarstwach chłopskich we wsi i założyły w nich swoje placówki. Przez wiele lat prowadziły tam działalność społeczno-modlitewną, niestety przemarsz wojsk armii radzieckiej doprowadził do większego spustoszenia Widawy niż cała II wojna światowa. Spalono majątek ziemski sióstr de Notre Dame, splądrowano wioskę, nie mówiąc już o atakach na miejscową ludność.

Po polskiej stronie
Od 1945 roku do Widawy zaczęli nadpływać przesiedleńcy z województwa tarnopolskiego z Ukrainy. Lata komunistyczne doprowadziły do zniszczenia pamiątek po okresie dawnej świetności. W 1954 roku odebrano siostrom z klasztoru de Notre Dame placówkę, a cały konwent został przesiedlony na ulicę Św. Marcina. Ta dramatyczna przeprowadzka była prawdopodobnie związana z planami uruchomienia PGR-u na terenie Widawy. Pomysł nie doczekał się jednak realizacji. Wieś została przyłączona do Wrocławia w 1973, stając się osiedlem w granicach dzielnicy Psie Pole.